Akt notarialny to dokument urzędowy, który poświadcza dokonanie czynności prawnej. Sporządzany jest przez notariusza, a brak dochowania formy zazwyczaj skutkuje nieważnością bezwzględną dokonanej czynności prawnej i prowadzi do jej bezskuteczności. Akt notarialny nie jest jednak niepodważalny. W pewnych okolicznościach można go unieważnić.
Okoliczności przemawiające za unieważnieniem
Akt notarialny jest potwierdzeniem dokonania czynności prawnej. Tym samym możliwe jest jego unieważnienie w oparciu o wady oświadczenia woli. Takie wady mogą powodować dwojakie skutki - bezwzględną nieważność czynności prawnej lub względną nieważność, która jest ważna, dopóki nie zostanie wzruszona. Brak świadomości lub swobody skutkują bezwzględną nieważnością czynności prawnych, natomiast podstęp, błąd lub groźba - nieważnością względną. Skuteczność bezwzględna sprawia, że czynność jest nieważna, natomiast w konsekwencji bezskuteczności względnej czynność działa, ale nie względem danej osoby.
Brak świadomości lub swobody
O braku świadomości decyduje nieświadome lub nieswobodne podjęcie decyzji albo nieświadome lub nieswobodne wyrażenie woli. O nieświadomości może decydować choroba psychiczna, niedorozwój, inne (nawet przemijające) zagrożenie oraz demencja starcza. Brak swobody może natomiast występować zarówno przy podejmowaniu decyzji, jak i wyrażaniu oświadczenia woli, a także w sytuacjach, które skutkują brakiem nieskrępowanego działania.
Pozorność oświadczenia woli
Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorne oświadczenie woli ma miejsce w sytuacji, w której pod jedną czynnością ma się kryć druga - na przykład zawarcie umowy sprzedaży zamiast darowizny w celu uniknięcia podatku. W takim przypadku ocenia się ważność oświadczenia według właściwości czynności ukrytej.
Błąd istotny
Za błąd uznawany jest brak porozumienia, brak zgodnych oświadczeń woli - w takim przypadku nie zachodzi bowiem czynność prawna. Błędem może być także złożenie oświadczenia pod wpływem nieprawdziwego wyobrażenia o rzeczywistości lub błąd co do pobudki. Taka wada oświadczenia woli musi odnosić się do treści czynności prawnej, a także być istotna - istotność błędu polega na tym, że gdyby dana osoba nie wiedziała o błędzie, nie złożyłaby oświadczenia woli.
Podstęp
Jeżeli błąd istotny zostanie wywołany przez drugą stronę przez podstęp, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
Groźba
Osoba, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, może uchylić się od skutków) prawnych oświadczenia woli. Dzieje się tak w przypadku, gdy z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo - osobiste lub majątkowe. Groźba musi być bezprawna - sprzeczna z ustawą, jak i z zasadami współżycia społecznego. Może pochodzić od drugiej strony lub od osoby z zewnątrz. Od oświadczenia woli można uchylić się w terminie roku od ustania obawy.